Nawrot lekarski
Nawrot lekarski jest rozpowszechniony w całej Europie. To bylina o silnych, wzniesionych łodygach wysokości do 1,2 metrów. Lancetowate liście są z wierzchu ciemnozielone, a od spodu jaśniejsze. Roślina ma grube, zdrewniałe kłącze. Małe, kremowobiałe kwiaty są zebrane w krótkie kwiatostany w kątach liści. Owocem jest rozłupnia – biała, rozpadająca się na 4 rozłupki.
Lecznicze właściwości rośliny
Ziele, korzenie i nasiona są stosowane ze względu na ich działanie lecznicze. Surowiec zbiera się, kiedy część kwiatów już przekwitła. Z nawrotu lekarskiego sporządza się wyciągi i nalewki, z suchego ziela można też przygotowywać napary. Ziele obfituje w sole mineralne, śluzy i barwniki. Korzenie zawierają cukry, minerały, kwas mirystynowy, flawonoidy i czerwony barwnik chinonowy (litospermina). Liście zawierają kwas litospermowy. W rozłupkach (nasionach) znajduje się 17-20% oleju, fosfolipidy (1-3%) oraz kwas litospermowy.
Najnowsze doświadczenia przeprowadzone na myszach i szczurach wykazały, że ziele nawrotu lekarskiego może mieć działanie antykoncepcyjne. Badania te podjęto, gdy się okazało, że kobiety z niektórych indiańskich plemion sporządzają napary z rośliny zbliżonego gatunku, Lithospermum ruderale, aby ustrzec się przed zbyt częstymi ciążami.
Mechanizm działania antykoncepcyjnego nawrotu jest złożony. Większość badaczy uważa, że następuje bezpośrednie unieczynnienie hormonów gonadotropowych krążących we krwi oraz zahamowanie syntezy gonadotropin w przysadce. Związki czynne nawrotu hamują także działanie hormonu tyreotropowego, amin katecholowych i glukagonu. Przez dłuższy czas zalecano nawrot w kamicy nerkowej, natomiast obecnie jest stosowany głównie ze względu na właściwości antykoncepcyjne. Jest także zalecany w zaburzeniach miesiączkowania, m.in. związanych z niedoczynnością tarczycy.
